The survival of the Armenian nation is conditioned by the direct involvement of the Diaspora in the political, social and cultural life of Armenia. The Armenian elites should make a revolution of thinking, pushing the Armenians of the Diaspora to get involved in and strengthen this state.
«Հետքի» հարցերին պատասխանում է ֆրանսաբնակ լրագրող, արեւելագետ Տիգրան Եկավյանը:
-Պարոն Եկավյան, դեռ մարտին մեզ հետ զրույցում ասացիք, որ Հայաստանի համար՝ որպես անկախ պետության, ապագան Սփյուռքի հետ է։ Իսկ ռիսկը, որ կդառնանք Ռուսաստանի ինքնավար մարզ կամ կկրկնենք ասորական ժողովրդի ճակատագիրը, անիրատեսական չէ։ Այս ամիսներին ի՞նչ արձանագրումներ եք արել։ Ի՞նչ փոփոխություններ եք նկատել։
-Հայաստանում հանդիպած պաշտոնյաների կողմից ես տեսնում եմ բարի մտադրությունների հայտարարություններ, բայց դեռ չեմ տեսնում իրավիճակի լրջության գիտակցում: Ապացույցն այն է, որ հայ առաջնորդները բավարարված են ներկայիս ճգնաժամի միակ պատասխանատուներ «հներին» նշելով ՝ առանց ճանապարհային քարտեզ սահմանելու եւ առանց երկրի վերականգնմանը մասնակցելու ունակ առավել իրավասու մարդկանց ձեռք մեկնելու: Հայաստանի ապագայի վերաբերյալ լավատեսական կամ հոռետեսական կանխատեսումներ անելիս կա մեկ հիմնարար փաստ. ժողովրդագրական գործոնը նույնքան կարեւոր է, որքան աշխարհաքաղաքական գործոնը:
Ժողովրդագրությունը երկրի բոլոր խոցելի տեղերի հիմքն է, այն մեծապես բացատրում է Արցախում կրած պարտությունը եւ երկրի ու պետության վերականգնման մարդկային ռեսուրսների բացակայությունը: Առանց լուծելու այս խնդիրը՝ ժողովրդագրական արյունահոսությունը, որը չի ապահովում սերունդների նորացում, Հայաստանը չի կարող վստահությամբ նայել իր ապագային: Ուստի, ես շեշտում եմ սփյուռքի էական ներդրումը Հայաստանի գոյատեւման գործում, եթե ցանկանում ենք պահպանել այս վիճակը: Աշխարհի յուրաքանչյուր հայ, ով ցանկանում է օգնել Հայաստանին, պարզապես պետք է գնա եւ ապրի Հայաստանում ու հաջողության հասնի մասնագիտական ասպարեզում: Խնդիրն այն է, որ երեսուն տարի մենք մոլորության մեջ էինք: Մեզ ասել են, որ Հայաստանը մեր հայրենիքն է, քանի դեռ չենք միջամտում իր ներքին գործերին: Հաջորդող իշխանությունները չկարողացան Սփյուռքի ռեսուրսները պատշաճ կերպով ուղղել երկրի զարգացմանը: Փոխարենը նրանք ստեղծեցին անառողջ հարաբերություններ՝ հիմնված երկու բանի վրա՝ հումանիտար օգնության եւ զբոսաշրջության: Բացառությամբ Ցեղասպանության ճանաչման հարցի՝ Հայաստանն ու Սփյուռքը երբեք իսկապես չեն աշխատել ընդհանուր բարօրության համար փոխադարձ հարգանքի եւ փոխկախվածության հարաբերություններում:
-Հայաստանն այսօր կանգնած է անվտանգային նոր սպառնալիքի առաջ՝ հայ-ադրբեջանական սահմանի գրեթե ամբողջ երկայնքով լարվածություն է, ներքաղաքական դաշտում երկրորդական հարցերի քննարկում է։ Այս պարագայում Սփյուռքն ի՞նչ խնդիրներ կարող է առաջադրել, ի՞նչ դերակատարում կարող է ունենալ: -Սփյուռքը կարող է իշխանության լծակ հանդիսանալ Հայաստանի անվտանգությունն ապահովելու առաջին պայմանով․ այն է, որ հայկական պետությունը նպաստի քաղաքական ցանցերի կառուցմանը եւ լոբբինգն առավել համակարգված եւ արդյունավետ կերպով կազմակերպելուն, որ աշխատի ստեղծել մեկ նոր կառույց՝ ամրապնդելու հայկական ինքնությունը աշխարհում: Փաստ է, որ ցանկացած փոփոխություն, ցանկացած բարեփոխում, որը պետք է հաջողվի սփյուռքում, պետք է սկսվի Հայաստանից: Անհրաժեշտ է նաեւ, որ ամբողջ աշխարհի հայ էլիտան կարողանա տարբերություն դնել «մայր հայրենիք» հասկացության միջեւ, որն ավելի ու ավելի վերացական է, եւ «ազգային պետություն» հասկացության միջեւ, ինչը նշանակում է ընդհանուր շահեր եւ ներառական քաղաքացիության ձեւավորում: Ցավոք, պետության գաղափարը դեռ բացակայում է հայ քաղաքական մտքից: Նայե՛ք Հայաստանի Ազգային ժողովում բանավեճերի մակարդակով առաջարկվող անհանգստացնող տեսարանը եւ նայե՛ք Ադրբեջանին. սա երկիր է՝ առանց հստակ պատմական եւ քաղաքակրթական խարիսխի, առանց ազգային անձի, բայց ի տարբերություն Հայաստանի՝ ադրբեջանական էլիտան, որքան էլ որ բռնակալական է, ունի պետականության զգացում, եւ դա, իմ կարծիքով, նրանց հզորության ամենամեծ գործոնն է:
-Իսկ ինչո՞ւ մինչեւ հիմա մեզ չի հաջողվել կառուցել ազգային պետության գիտակցության վրա խարսխված երկիր, որտե՞ղ են եղել սխալները:
-Հայերը դարեր շարունակ եղել են գերազանց ծառաներ օտարերկրյա տերերի համար, ավանդաբար ավելի անկաշկանդ են բազմազգ պետություններում, նրանք գտնում են, որ դժվար է հարմարվել ազգային պետության մոդելին։
Պետության գաղափարն, անկասկած, համեմատաբար բացակայում է հայ քաղաքական մտքում: Սա 1375 թ. Կիլիկիայում Հայաստանի թագավորության անկումից ի վեր պատմության արդյունքն է: 1918 թ. հայկական էլիտան ընդհանրապես պատրաստ չէր այս նախագծին: 1991 թ. անկախությունը վախեցրեց Սփյուռքի քաղաքական ուժերին, ովքեր վախենում էին, որ պանթուրքիզմը սպառնում է իր ռուս պաշտպանից զրկված Հայաստանի գոյությանը: Ցավոք, 1991-ից հետո Հայաստանի հաջորդող ղեկավարները կառուցել են ավելի շատ ռեժիմներ, քան ուժեղ ինստիտուտներ եւ ներառական քաղաքացիություն ունեցող պետություն: Ընդհանրապես, հայ տիրակալները թույլ տվեցին երկու սխալ՝ «ռեժիմը» «պետության» հետ շփոթելու սխալը: Օրինակ, էլիտաներն ընտրում են ոչ թե տաղանդը, այլ հավատարմությունը: Երկրորդ սխալն այն է, որ Սփյուռքի էլիտաներին միտումնավոր բացառել են երկրի վարչական ապարատից եւ քաղաքական կյանքից՝ մի քանի բացառություններով: Սփյուռքի հսկայական ներուժը չի օգտագործվել, դա ահռելի վատնում է:
-44-օրյա պատրեազմից հետո ակնհայտ է, որ Սփյուռքում ընդհանուր առմամբ հիասթափություն է։ Դա նույնիսկ արտացոլվում է բարեգործական անհատական նախաձեռնություններում: Ի՞նչ սպասումներ կան Սփյուռքում Հայաստանից, ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը՝ հարաբերությունների նոր որակ ստեղծելու համար:
-Պատերազմը ցույց տվեց, որ Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունների մոդելն արդեն չի գործում: Այն բավականին հնացած է: Դուք չեք կարող առողջ հարաբերություններ կառուցել օգնականության եւ զբոսաշրջության հիման վրա, Ցեղասպանության հիշողության, վերացական ազգայնականության եւ իրականության զգացման բացակայության հիման վրա: Հայաստանում եւ Սփյուռքում ապրող հայերը նույն խնդիրն ունեն. նրանք դժվարանում են պատկերացնել աշխարհն այնպիսին, ինչպիսին կա, եւ նախընտրում են փախչել իրականից՝ պատրանքներ պահելով: Կարծում եմ, որ հայկական էլիտաները պետք է մտածողության հեղափոխություն անեն՝ Սփյուռքի հայերին դրդելով ամրապնդել այս պետությունը: Ինչո՞ւ Սփյուռքի «նախարարությունը» չվերածել հայրենադարձության գործակալության: Ինչու՞ հնացած հայկական հիմնադրամը չդարձնել զարգացման բանկ: Եթե Երեւանը պետք է լինի հայկական աշխարհի հիմնական հանգույցը, անհրաժեշտ է նշանակալի տեղ հատկացնել Սփյուռքի գործադիրներին՝ տալով նրանց օրինականություն: Սա կարող է լինել սենատ կառուցելու ձեւով: Այլ կերպ ասած, եթե մենք ցանկանում ենք մնալ քարտեզի վրա, պետք է «սփյուռքացնենք» Հայաստանը:
Յուրաքանչյուր համայնք ունի պատմական պատասխանատվություն՝ մեծ ներդրումներ կատարել այս երկրում ռազմավարական ճանապարհով: Ֆրանսիայի հայերը պարտավոր են նպաստել Ֆրանկոֆոնիայի զարգացմանը այս երկրում եւ օգնել կառուցել «հայկական soft power», Մերձավոր Արեւելքի հայերն իրենց «նոու-հաուն» բերեն բիզնեսի, արհեստների, ծառայությունների աշխարհում, Միացյալ Նահանգները հայերը՝ ձեռներեցության աշխարհում եւ այլն: Բոլորն ունեն իրենց դերը ազգի ընդհանուր բարօրության համար, բայց պետք է լինի նաեւ գիտակցում, որ այս ամենի հիմքը հայկական պետությունն է:
-Այսօր տեսնո՞ւմ եք այդ գիտակցումը:
-Հայ դիվանագետները, հայ զինվորականները, ովքեր իրենց երկրին ծառայում են պրոֆեսիոնալիզմով եւ նվիրումով, ունեն պետության զգացում: Բայց նույնը չեմ կարող ասել քաղաքական դասի մասին, որը շատ հաճախ հակված է շփոթել անհատական եւ ընդհանուր շահը: Հայաստանը չի կարող իրեն թույլ տալ կոռումպացված կամ ոչ կոմպետենտ էլիտա ունենալու շքեղությունը, որն օգնել է սպառել երկրի կենսական ուժը: Ուժ, որը նախընտրում է ընդգծել տաղանդի նկատմամբ կույր հավատարմությունը: Սա ազգային անվտանգության խնդիր է:
